Kan sekswerk kunst zijn? Jazeker, zeggen zeven kunstenaars die ook sekswerker zijn met een expositie in Amsterdam. ‘Eigenlijk verkoop ik intimiteit. Een soort sekswerk light.’
In 1976 stuurde de Appel uitnodigingen de deur uit voor een bijzondere performance. ‘Op 2 juli tussen 20 en 22 uur’, schreef het kunstcentrum, ‘zal Marina Abramović een Amsterdamse prostituee zijn.’ Abramović wisselde die zomeravond twee uur lang van plaats met Suze, een sekswerker op de Wallen. Terwijl Suze zich tussen het openingspubliek bij de Appel begaf, zat de kunstenaar op een onbekende plek achter het raam.
Abramović’ rolwisseling bleef beperkt tot een avond. Voor genoeg andere beroemde kunstenaars was sekswerk echter een belangrijke terugkerende bron van inspiratie én inkomsten: voor de fotografen Robert Mapplethorpe en Nan Goldin, bijvoorbeeld. Goldin is bekend van foto’s van sekswerkers; haar eigen verleden als sekswerker heeft ze pas recentelijk openbaar durven maken.
Ook vandaag hebben kunstenaars die actief zijn als sekswerker het gevoel die tweede identiteit te moeten verbergen, zegt kunstenaar Jan Hoek. Bij No Limits! Art Castle, de ‘grenzeloze’ kunstruimte die hij oprichtte in Amsterdam, heeft hij daarom The Artist Sex Worker Artist Show georganiseerd: een expositie waarin sekswerk er ‘gewoon mag zijn’.
Te zien is werk van zeven kunstenaars die geen scherp onderscheid zien tussen hun sekswerk en hun kunst. ‘Ze zien wel dat de kunst- en de sekswereld van elkaar verschillen’, zegt Hoek, ‘maar ze ervaren bijvoorbeeld het uitvoeren van een kunstzinnige performance niet als heel anders dan het uitvoeren van een intieme een-op-eenontmoeting met een klant.’
In de kunstwereld ziet Hoek nog weinig erkenning van het idee dat sekswerk (onderdeel van) kunst kan zijn. Kunst óver sekswerk ziet hij wel. In 2016 organiseerde het Van Gogh Museum bijvoorbeeld de tentoonstelling Lichte zeden, met daarin beelden van naamloze sekswerkers, geschilderd door onder anderen Degas, Picasso, Van Gogh en Van Dongen. Maar bij The Artist Sex Worker Artist Show zijn het de sekswerkers zélf die kunst tentoonstellen. ‘Hier vieren we sekswerkers als de autonome, creatieve wezens die ze zijn.’
V ging langs en sprak met vier deelnemende kunstenaars en sekswerkers.
Levi Jacobs is een jonge kunstenaar die zijn levensonderhoud deels bekostigt met sekswerk. Hij studeerde in 2019 af aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten met afgietsels van zijn erogene zones.
‘Mijn werk heeft altijd al een expliciet tintje gehad. Tijdens mijn kunststudie begon ik aan een serie tekeningen van dickpics. Op Grindr kreeg ik veel foto’s van piemels opgestuurd, zonder dat ik er ooit om had gevraagd. Er wordt dan van je verwacht dat je zo’n foto ook terugstuurt, maar ik ben trans en ik had toen nog geen piemel. Dus dacht ik: ik teken de piemels die ik opgestuurd krijg wel gewoon na.
‘Een docent plakte eens een poster over de tekeningen. ‘Dit is geen kunst’, zei hij. ‘Dit is porno.’ Ik werk al sinds het begin van mijn studie als sekswerker, maar door dat soort reacties durfde ik die kant van mezelf lang niet in mijn werk naar voren te laten komen. Nu denk ik: deal er maar mee.
‘Mensen vinden het ingewikkeld dat sekswerk moeilijk te definiëren is. Is paaldansen een vorm van sekswerk? Of strippen? Is iemand die één keer in ruil voor geld of drugs seks met iemand heeft een sekswerker? Kunst is hetzelfde lot toebedeeld. ‘Wat is kunst?’ – het is een vraag die aan elk museum wordt gesteld.
‘Sekswerk en kunst hebben wel meer met elkaar gemeen. Als ik voor mijn werk seks heb met iemand, voer ik een act op: niet heel anders dan een acteur die een toneelstuk opvoert. Maar de kunstwereld ervaar ik als een stuk minder ruimdenkend. Overal zijn er vormen van gatekeeping: ‘Je bent pas kunstenaar als je daar en daar eindexamen hebt gedaan of door die en die galerie wordt vertegenwoordigd’, wordt er dan gezegd.
‘Subsidies aanvragen voor mijn werk heb ik nog niet gedurfd. Binnenkort ga ik toch een poging doen. Kunst zegt het leven te willen verbeelden; seks hoort daar voor veel mensen bij.
‘Bezoekers van de tentoonstelling kunnen bij mij een mooi portret aanvragen van hun eigen piemel of die van hun partner. Mijn chocoladetongen – afgietsels van mijn tong – zijn ook te koop. Eigenlijk verkoop ik intimiteit – een soort sekswerk light.’
Vincent Riebeek is choreograaf van gewaagde dansvoorstellingen en sinds twee jaar open over zijn werk als sekswerker. Maxima Victoria Caram is activist, voorzitter van Proud, een belangenvereniging voor en door sekswerkers in Nederland, en ziet zichzelf sinds haar ontmoeting met Vincent ook als kunstenaar.
Maxima Victoria Caram: ‘We hebben een film gemaakt die een eerbetoon is aan Sabrina, een sekswerker en performer uit Jamaica die in juli werd vermoord in Estland. Ze maakte deel uit van de Amsterdamse sekswerkersgemeenschap. Dankzij de gulheid van die gemeenschap konden we in een paar dagen genoeg geld inzamelen om haar lichaam naar Nederland te halen. In de openingsscène van onze film zie je Sabrina’s nicht Aryelle door de straten van Amsterdam lopen, met in haar armen de urn met Sabrina’s as. Met onze film vieren we haar leven.’
Riebeek: ‘Er zit pijn in de sekswereld, maar óók plezier. Om die dubbelheid te verbeelden projecteren we de film op glasscherven. Enerzijds staat het glas symbool voor het vijandige terrein waarin sekswerkers moeten bewegen; anderzijds gebruiken we het ook juist om de schoonheid van sekswerk te laten zien. Het glas vervormt de videobeelden en dat levert een prachtig effect op. De film gaat glanzen! Zo willen we laten zien: er schuilt schoonheid in onze gebrokenheid.’
Caram: ‘Ik kom uit een conservatief Argentijns gezin. Mijn ouders stuurden me het huis uit toen ik op mijn 16de vertelde trans te zijn. Ik begon te dansen in homoclubs om mijn transitie en studie politieke wetenschappen te kunnen betalen en werd steeds activistischer. Omdat ik in Argentinië niet veilig was, vertrok ik naar Spanje, waar ik werkte voor een ngo die migranten en trans personen aan medicatie hielp en een dak boven hun hoofd gaf. Uiteindelijk kwam ik in Amsterdam terecht. Hier ging het mis: ik werd slachtoffer van mensenhandel. Via iemand van Proud ben ik uit die situatie gekomen. Inmiddels maak en produceer ik adult content en ben ik voorzitter van Proud. Vincent ontmoette ik tijdens een dansavond in Club Church, een homobar dicht bij het Leidseplein. Hij werkte achter de bar.’
Riebeek: ‘Ik volgde toen de bachelor choreografie aan The School for New Dance Development, hier in Amsterdam. Ik maakte werk waarvoor ik mijn hele lichaam gebruikte. Mijn optredens beschouwde ik nooit als seksueel, maar het publiek wel. Mensen vroegen me steeds: ‘Is dit choreografie of pornografie?’ Om daar een eigen mening over te kunnen vormen begon ik te werken als sekswerker. Nu ik beide werelden ken, vind ik die harde scheidslijn helemaal niet nodig. Sekswerk is in mijn optiek altijd een beetje kunst, en kunst is altijd een beetje sekswerk. Kijk naar Maxima: ze maakt haar eigen pruiken en kostuums en ontwerpt hele lichtshows. Kunstenaars worden niet alleen op academies geboren.’
Caram: ‘In de film laten we ook een geluidsopname horen van het protest dat wij sekswerkers afgelopen maart hielden bij het gemeentehuis nadat burgemeester Femke Halsema had aangekondigd het ‘erotisch centrum’ te willen verplaatsen naar Amsterdam-Noord. Ik denk dat er veel onuitgesproken vooroordelen over sekswerk met dat besluit gemoeid zijn.’
Riebeek: ‘Dat alle mensen die sekswerk doen daartoe zijn gedwongen, bijvoorbeeld. Of dat alle sekswerkers verslaafd zijn aan drugs. In de film laten we Halsema met behulp van AI zulke vooroordelen uitspreken; ze onderbreken de geluidsopname van haar werkelijke en in onze ogen nogal politiek correcte toespraak. Ook binnen de kunst zijn er vooroordelen over sekswerk. Lang durfde ik niet te vertellen dat ik sekswerker ben. De kunstwereld is een stuk onveiliger dan de sekswereld: geldafspraken zijn vaag en het is lastig duidelijke grenzen te stellen. Toch spreek ik me sinds twee jaar uit als kunstenaar én sekswerker. Ik ben geboren en getogen in Amsterdam. Als er iemand is die zich veilig kan uitspreken over deze dubbele identiteit, ben ik het wel.’
Kaiden Ford woont afwisselend in Londen en Amsterdam en werkt als dichter, performer en sekswerker. Sensualiteit ziet hen als de gemene deler van die beroepen.
‘Als trans sekswerker van kleur heb ik moeten vechten om te worden geaccepteerd zoals ik ben. Die worsteling verbeeldde ik met een onderwaterperformance, waarvan in de tentoonstelling een video is opgenomen. In de film zie je hoe ik, gehuld in Victoria’s Secret-lingerie en met 18 centimeter hoge hakken aan, naar boven probeer te zwemmen. Tevergeefs: er hangen gewichten aan mijn benen die me steeds weer naar de bodem trekken.
‘Ik heb het altijd lastig gevonden om mensen te vertellen over de pijn die ik heb ervaren. Met poëzie en performance lukt dat wel. Toch voelt het nog steeds gek om ‘kunstenaar’ genoemd te worden. In het Caribische arbeidersgezin waarin ik ben opgegroeid hadden we het nooit over kunst. Maar toen zagen mensen mij gogodansen en zeiden ze: Kaiden, je bent een kunstenaar!
‘Mijn sekswerk begon met een date die ik had met een oudere man. We hadden elkaar ontmoet op Grindr en hadden seks. Toen ik wegging, wees hij naar het tafeltje naast het bed. Daar lag geld, tot mijn verbazing. Ik dacht: dit zou ik wel vaker willen doen. En zo rolde ik de wereld in, op mijn eigen tempo.
‘Ik vind het werk geweldig, vooral vanwege de hechte band die je als sekswerker opbouwt met je klanten. Je bent een soort therapeut: cliënten overladen je met verhalen over hun relatie- of geldproblemen en het is aan jou om dat allemaal met een glimlach op je gezicht te absorberen.
‘Als we het over sekswerk hebben, hebben we het nooit over emoties. Terwijl dat precies is waar het over gaat: het transformeren van iemands negatieve energie naar positieve energie. Ik vind het heerlijk om mensen voor een paar uur iets nieuws te laten voelen. Dat is waar sekswerk en kunst elkaar raken, denk ik: beide gaan over het maken van contact met mensen, op een sensuele manier.’
Bron: Volkskrant.nl