Sean ‘P. Diddy’ Combs, die beschuldigd wordt van onder andere seksuele uitbuiting, is een van de meest besproken figuren van het moment. De ophef rond de rapper doet terugdenken aan gelijkaardige schandalen uit het verleden. Waarom vinden we die mens zo fascinerend? “Je zou dat kunnen uitleggen als een poging om de ongelijke machtsbalans te corrigeren”, legt cultuursocioloog Walter Weyns uit.
Rapper P. Diddy is de laatste tijd niet uit het nieuws of van sociale media weg te denken. De muziekproducent, die wordt beschuldigd van afpersing, seksuele uitbuiting en mensenhandel met prostitutiedoeleinden, is een veelbesproken onderwerp. Ook een hele hoop samenzweringstheorieën doet al gretig de ronde.
Dat doet terugdenken aan de heisa rond de Amerikaan Jeffrey Epstein, de ‘roze balletten’ uit de jaren 80 en zelfs schandalen in tijden van de Romeinen. Waarom blijven dergelijke schandalen de mens toch fascineren? Waarom worden er allerlei samenzweringen aan verbonden?
“Dat er allerlei theorieën worden bedacht over minder oorbaar gedrag van rijke en machtige mensen, verbaast me niet”, zegt cultuursocioloog aan de UAntwerpen Walter Weyns in ‘Het uur van de waarheid’ op Radio 1.
Onzekerheid invullen
“Je zou de hypothese kunnen formuleren dat er een toename van samenzweringstheorieën is in onzekere tijden, of wanneer een splitsing dreigt te ontstaan tussen ‘de elite’ en ‘het volk'”, stelt Weyns. “Dat zijn tijden die we vandaag beleven.”
“De onzekerheid die overal heerst, maakt dat mensen zich niet veilig voelen en dat ze niet weten wat er morgen op hen af komt. Daarom kijken ze naar verantwoordelijke personen, idolen of toplieden. Ze vragen zich af of ze daar niets aan kunnen doen, of ze de samenleving niet overzichtelijker kunnen maken.”
Zodra ze vaststellen dat dat niet lukt, beginnen merkwaardige theorieën op te borrelen. “Dat doen ook jonge kinderen, voor wie de wereld nog raadselachtig is. Ze doen dat aan de hand van enkele losse feiten die ze nog niet kunnen passen in het globale patroon.” Weyns vergelijkt het met puzzelstukken die krom in het geheel worden gepast.
“Volwassenen doen dat dus ook. Ze pikken van alles op, en gaan dat samenvoegen tot een geheel dat in hun ogen misschien klopt, maar bij nader inzien eigenlijk een slecht gemaakte puzzel is.”
Historische onmacht
Dat is niet enkel iets van deze tijden. Een ander goed voorbeeld is de Franse revolutie: in die politiek onzekere tijden werden aan Marie Antoinette onfraaie zaken toegeschreven. Ook de Romeinse keizer Justinianus werd door schrijver Procopius in het geheim geportretteerd als “een zwak figuur die het met de moraal niet nauw nam.”
Dat “met de moraal niet nauw nemen” wordt bovendien vaak gekoppeld aan seksuele handelingen die niet met de norm stroken. “Je zou dat kunnen uitleggen als een poging om de ongelijke machtsbalans te corrigeren”, legt Weyns uit.
Die gedachtegang loopt als volgt: “Die machtigen kunnen misschien maatregelen nemen, maar ik weet toch lekker veel over wat achter gesloten deuren gebeurt. Zo kan je ze letterlijk en figuurlijk in hun blootje zetten. Op die manier krijg je een soort van compensatie voor je onmacht.”
Roddels, of democratisch gevaarte?
Volgens Weyns zal dat mechanisme wel nog een tijdje in stand blijven. “Zolang de wereld niet duidelijk is voor mensen, hebben we de neiging om er orde in te scheppen. Als het geen feitelijke orde is, dan is het een bijeengefantaseerde orde.”
Dat geeft een zekere emotionele voldoening. “De losse feitjes die ons omringen, daar krijg je geen voldoening van. Als je dat tot een verhaal kan samenvoegen, heeft dat op zijn minst een esthetische voldoening. Het is bijna eigen aan onze soort: we vertellen graag.”
“Op zich is het niet verkeerd dat mensen zonder macht zich kunnen afreageren, al is het door te roddelen”, zegt Weyns. “Maar een democratie is kwetsbaar wanneer de politieke elite en het volk zo ver uit elkaar komen te liggen dat het volk zich niet meer vertegenwoordigd voelt.”
Een beetje roddelen is dus gezond, stelt Weyns, maar dat mag niet te ver gaan. “Als dat enorme vormen aanneemt, ontaarden die samenzweringstheorieën in de ondermijning van het democratisch bestel.”
Bron: vrt.be